Kremlin maliyyələşdirdiyi, ümid və vədlərlə dolu Rusiyanın illik əsas biznes sərmayəsi tədbirində ölkənin iqtisadiyyat naziri əhval-ruhiyyəni pozub.
"Rəqəmlərə görə, bəli, indi bizdə yavaşlama var", - nazir Maksim Reşetnikov Sankt-Peterburq Beynəlxalq İqtisadi Forumunda deyib. "Mövcud biznes əhval-ruhiyyəsinə əsaslanaraq, mənə elə gəlir ki, biz tənəzzülə keçidin astanasındayıq".
Rusiya Mərkəzi Bankının direktoru də pessimist fikirlərə qoşulub. "Biz iki ildir ki, azad əmək resurslarından istifadə nəticəsində kifayət qədər yüksək templə inkişaf edirik", - Elvira Nabiullina iyunun 19-da keçirilən eyni panel müzakirəsində bildirib. "Amma biz başa düşməliyik ki, bu resursların çoxu artıq tükənib. Biz yeni inkişaf modeli barədə düşünməliyik".
Forum çərçivəsində dövlət bankı "Sberbank"ın rəhbəri Qerman Qrefdən də oxşar açıqlama gəlib: "Hazırda çoxsaylı problemlərlə qarşı-qarşıyayıq və bunu rahatlıqla "ideal fırtına" adlandırmaq olar".
Artıq 40 aydan çoxdur Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı işğal müharibəsinin başlanmasından bəri Rusiya iqtisadiyyatı müharibə vəziyyətindədir. Bu müddət ərzində iqtisadiyyat çox sürətli templə artıb və Qərb ekspertlərinin çoxunun gözləmədiyi şəkildə, sərt sanksiyalara baxmayaraq, dayanıqlılıq nümayiş etdirib. Kreml müharibəni dəstəkləmək üçün ölkə iqtisadiyyatını vəziyyətə uyğunlaşdırıb - silahlar, tanklar, dronlar və hərbi geyimlər istehsal etmək məqsədilə müdafiə sənayesinə böyük vəsaitlər yönəldilib. Müdafiə sənayesində çalışan işçilərin maaşlarına və Ukraynada döyüşməyə təşviq etmək üçün əsgərlərə çox yüksək əməkhaqqı və imtiyazlar verilməsi üçün külli miqdarda pul sərf olunub. Bu, ölkənin bir çox kasıb və uzaq regionlarında yerli iqtisadiyyatlara təsir edib və eyni zamanda müharibəyə dəstək qazandırıb.
Lakin yüksək maaşlar həm də inflyasiyaya təkan verib və Nabiullina bunu aşağı salmaq üçün oktyabrda uçot faiz dərəcəsini 21 faizə qaldırıb. Ölkənin sənaye sektorunun lobbisindən gələn narazılıqlara baxmayaraq, o, inflyasiyanı azaltmaq və iqtisadi artımı yavaşlatmaq məqsədilə mövqeyində qəti qalıb.
Görünən odur ki, bu işləyir və indi Rusiya genişmiqyaslı müharibənin başlanmasından bəri ilk ciddi iqtisadi yavaşlama ilə üz-üzədir.
Finlandiya Bankının İnkişaf etməkdə olan İqtisadiyyatlar üzrə İnstitutunda (BOFIT) tədqiqat rəhbəri İikka Korhonen bildirib: "Məncə, bir çox göstəricilər artımın dayandığını və ya buna yaxın olduğunu göstərir. İstehsalat sahəsində hələ də artım var, amma digər sahələrdə bu müşahidə olunmur".
"İki il ərzində Rusiya iqtisadiyyatı həddindən artıq sürətlənmişdi və normal artım tempindən xeyli yuxarı sürətlə inkişaf edirdi", - Vaşinqtonda yerləşən Avropa Siyasəti Təhlil Mərkəzinin iqtisadiyyat üzrə eksperti Aleksandr Kolyandr deyib. "İndi isə baş verən iqtisadiyyatın öz təbii vəziyyətinə qayıtmasıdır. Hazırda bu, sadəcə bir düzəlişdir – uzunmüddətli artım tempinə geri dönüş".
"Bu mərhələdə hökumətin qarşısında duran əsas problem tam çökmə yox, yumşaq eniş təmin etməkdir", - o bildirib.
Sonra nə olacaq?
Rusiya hökumətinin statistikasına görə, ilin ilk üç ayında Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1.4 faiz artıb. Lakin 2024-cü ilin son altı ayında iqtisadiyyat orta hesabla təxminən 4.4 faiz sürətlə inkişaf edirdi.
Rəsmi proqnozlar indi 2025-ci ildə ÜDM-in təxminən 2 faiz artacağını göstərir. Beynəlxalq Valyuta Fondu isə daha aşağı – 1.5 faiz artım gözləyir.
İşsizlik səviyyəsi təxminən 2.3 faizlə indiyədək ən minimum həddə düşüb. Bu da əslində əmək bazarının nə qədər təhrif olunduğunu göstərir - kişilər Ukraynada döyüşmək üçün mülki işlərdən uzaqlaşdırılırlar.
2025-ci ilin ilk yarısında 10 faizdən yüksək inflyasiya ilə üzləşən Nabiullina dəfələrlə "normadan sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyat" barədə xəbərdarlıq edib. İyunun əvvəllərində o, uçot dərəcəsini 20 faizə endirib, amma mütəxəssislər bunu simvolik addım kimi qiymətləndiriblər.
Hökumətə bağlı araşdırma qrupu olan Makroiqtisadi Təhlil və Qısamüddətli Proqnozlaşdırma Mərkəzinin məlumatlarına və proqnozlarına görə, yüksək faiz dərəcəsinin təsiri rəsmi statistikada özünü göstərir.
"Dövlətin iqtisadiyyata davamlı olaraq pul ötürməsinə baxmayaraq, uçot dərəcəsini çox yüksək saxlamaqla onlar iqtisadi ləngiməyə nail ola biliblər", - Vaşinqtonda yerləşən Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin Rusiya üzrə proqramının əməkdaşı Mariya Sneqovaya bildirib.
"İqtisadiyyat həqiqətən tənəzzüldədirsə, Kremlin üçün bu vəziyyətin nə qədər dayanıqlı olduğu bəlli deyil. Bu, onların da istədiyi bir şey deyil", - o, iyunun 17-də keçirilən onlayn müzakirədə bildirib. "Ümumilikdə, Rusiya makroiqtisadi komandası kifayət qədər narahat görünür".
Bunun siyasi nəticələrinin nə olacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. İndiyədək prezident Vladimir Putin Nabiullina və digər yüksəksəviyyəli iqtisadi rəsmilərə öz dəstəyini verib.
Sankt-Peterburq Forumundakı panel müzakirəsindən bir gün sonra Putin biznes forumda özü çıxış edərək xəbərdarlıq edib. "Bəzi mütəxəssislər, ekspertlər durğunluq və hətta tənəzzül risklərinə işarə edirlər. Təbii ki, buna heç bir şəraitdə icazə verilməməlidir. Bu il bizim ən mühüm vəzifəmiz iqtisadiyyatı balanslaşdırılmış artıma çevirməkdir", - Putin bildirib.
Rusiya iqtisadiyyatının digər sahələri sanksiyalarla sıxışdırıldığı üçün indi Kremlin xəzinəsi əvvəlkindən daha çox neft və qaz gəlirlərindən asılıdır. Lakin ilin əvvəlindən neft qiymətləri düşüb və Maliyyə Nazirliyi 2025-ci il üçün neftdən asılı gəlirlərin proqnozunu aşağı salıb.
"Neft qiymətlərində azalma (və ya) sanksiyaların tətbiqində ciddi artım olmasa və mülki istehsalda ümumi azalma müşahidə etməsək, məncə, yumşaq eniş olacaq", - Kolyandr bildirib.
Balanslaşdırılmış və ya daha yavaş iqtisadi artım iqtisadiyyata təsir edəcək və əməkhaqqı artımını zəiflədəcək. Bu isə həm də ev təsərrüfatlarının büdcələrinə təsir göstərəcək, halbuki rusiyalılar artıq daha yüksək gəlirlərə alışıblar, bu narazılıq yarada bilər.
"Nezavisimaya qazeta"nın yazdığına görə, indi daha çox şirkət və fabriklər işçilərə maaş və əməkhaqqı ödənişlərində gecikir. Getdikcə Rusiyanın daha çox regionunda yeni könüllü əsgərlər üçün xidmətə qəbul bonuslarının azaldılmasına başlanılıb. Bu, yerli səviyyədə iqtisadi şəraitin pisləşməsini əks etdirən tendensiyadır.
Ancaq ölüm və yaralı sayının 1 milyona yaxınlaşmasına baxmayaraq, Putin hələ də müharibəni davam etdirməyə qərarlıdır. Hökumət 2025-ci ildə müdafiə və təhlükəsizlik xərclərinə təxminən 13.1 trilyon rubl (144 milyard dollar) ayırmağı planlaşdırır. Bu, ÜDM-in 6.3 faizinə bərabərdir və Sovet dövründən bəri ən yüksək rəqəmlərdən biridir.
"Təəssüf ki, bəli, bu müharibə iqtisadi səbəblərə görə dayanmayacaq və Rusiya hələ bir müddət indiki səviyyədə (silah) istehsal etməyə davam edə bilər", - Korhonen bildirib.
"Rusiyanın müharibə səylərinə həqiqətən mane ola biləcək yeganə iqtisadi amil neftin qiymətidir", - o əlavə edib.
Yazı AzadlıqRadiosunun aparıcı beynəlxalq müxbiri Mayk Ekkel tərəfindən hazırlanıb.
